U toku prvog srpskog ustanka nije bilo školovanih muzičara, muzičke pismenosti i umetničke muzike. Jedina muzička praksa bila je tada u okvirima narodnog stvaralaštva. Crkveno pojanje koje je uvedeno u sve svetovne osnovne škole i veliku školu predstavlja početak muzičkog obrazovanja. Za vreme prve vladavine Miloša Obrenovića doseljenici iz Austrije donose nove muzičke instrumente što predstavlja početak umetničke muzike u Srbiji.
Nova etapa u istoriji muzičke kulture i početak muzičke pismenosti vezuje se za dolazak Josifa Šlezingera u Šabac, gde 1829. godine osniva prvi vojni orkestar – „bandu“. Nasuprot Šlezingerevom radu na muzičkom opismenjavanju u školama su se pevale samo crkvene pesme po sluhu. Zvaničnim zakonskim aktima tog vremena bilo je utvrđeno da se u školama Srbije uči crkveno pojanje. U Kragujevcu, u tadašnjem centru muzičkog života Srbije, Šlezingerovo delovanje uslovilo je novu orijentaciju ka vokalnoj umetničkoj muzici, a time i njenom uvođenju u škole. Bez obzira na skromne rezultate muzičkog obrazovanja, ovaj period je izuzetno značajan za razvoj muzičkog obrazovanja i muzičke kulture u Srbiji uopšte.
Godine 1857. osnovano je u Somboru Muško pevačko društvo, čiji su članovi bili gradski i županijski činovnici različitih nacionalnosti vični muzici. Uskoro dolazi do osnivanja pevačkih družina na nacionalnoj osnovi, pa se mađarska i nemačka društva okupljaju oko tek osnovane Građanske kasine, a Somborska srpska pevačka družina, osnovana krajem 1870. godine, blisko sarađuje sa ovdašnjom Srpskom pravoslavnom crkvenom opštinom i sa Srpskom učiteljskom školom (Preparandijom), u kojoj je tradicionalno negovano horsko i crkveno pojanje. Somborska srpska pevačka družina imala je u narednim decenijama svoje uspone i padove, a za rad i opstanak ovog društva, tokom prvih dvadeset godina njegovog postojanja, najzaslužniji je bio horovođa i predsednik društva Nika Grujić Ognjan. Oštre političke podele među somborskim Srbima izazvale su osamdesetih i devedesetih godina 19. veka duboke rascepe u dve najznačajnije srpske kulturne ustanove u gradu – Srpskoj čitaonici i Somborskoj srpskoj pevačkoj družini, pa je 1892. godine osnovano i Srpsko građansko pevačko društvo.
Po pitanju prvog klavira u Srbiji teško je danas pronaći odgovor. Podaci koji deluju najrealnije kažu da je Šabac bio grad u koji je stigao prvi klavir u Srbiji. Donet je iz Sombora 1829. godine. Sa klavirom stigao je i Josif Šlezinger koji je na tom klaviru podučavao muzici decu Jevrema Obrenovića, strica Kneza Mihaila Obrenovića.
Knjaževsko-srbski teatar u Kragujevcu osnovan je 1835. godine. Na njegovo čelo postavljen je Joakim Vujić, srpski književnik. Vujić je za pozorište pisao komade, od kojih su neki bili uz muziku koju je komponovao Josif Šlezinger. Ovi komadi uz muziku prerastaju u prvi srpski muzički oblik, komad sa pevanjem, koji biva popularan sve do Drugog svetskog rata. Komad sa pevanjem je bio specifičan žanr. To su scenska dela u prozi praćena muzičkim tačkama – solističkim, horskim, plesnim, orkestarskim. Bila je to jako popularna muzičko-dramska forma, tako da se gotovo nije mogao zamisliti pozorišni repertoar bez muzičkog pozorišta. Postoje čak svedočenja savremenika da je publika bivala veoma nezadovoljna i čak napuštala predstave koje nisu imale muzičke tačke.
Prvi školovani srpski muzičar je Kornelije Stanković. Rođen je u srpskoj građanskoj porodici u Tabanu, srpskoj četvrti Budima. Ostavši rano bez roditelja, jedno vreme je živeo kod starije sestre u Aradu, gde je pohađao osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Potom je prešao u Segedin, te kod brata Josifa u Taban, da bi pohađao i završio gimnaziju u Pešti. Zahvaljujući moralnoj i materijalnoj pomoći porodičnih prijatelja, bračnog para Jelene i Pavla Riđičkog od Skribešća, 1850. godine otišao je na studije muzike u Beč. Kod uglednog dvorskog orguljaša, profesora Konzervatorijuma Simona Sehtera, među čijim je učenicima bio i Anton Brukner. Izučavao je harmoniju i kontrapunkt i savladao osnove pijanističke tehnike. Raskošan muzički život i poduke bečkog profesora obeležili su najznačajniji deo, ali i završetak Stankovićevog školovanja. Neizlečiva bolest, tuberkuloza, mladom umetniku je onemogućila željeno muzičko usavršavanje u Rusiji.
Andrija Mitić
Dvadeseti vek sa sobom donosi razna otkrića u nauci i tehnologiji. Sve je to uticalo na svakodnevni život. Otkriveni su radio, električni instrumenti, kompjuteri i pokrenuta razna naučna istraživanja. Sve se to odrazilo na nauku, umetnost, a samim tim i na muziku. Krajem XIX veka Tomas Edison je otkrio fonograf, spravu za snimanje zvuka i to je dovelo do velikih pomaka u muzici. To je omogućilo da se muzika sluša. Početkom XX veka nastaju različiti muzički stilovi: impresionizam, ekspresionizam, serijalna muzika, električna muzika, minimalizam i drugi. Tada dolazi I do naglog razvoja muzike.
Kulturni centar u Srbiji na početku XX veka bio je Beograd. Osnivaju se pevačka društva i formiraju orkestri. Otvara se Beogradska opera 1912. godine, Beogradska filharmonija 1923. godine i Muzička akademija 1937. godine U tom periodu se nastavlja rad kompozitora iz druge polovine XIX veka: Kornelija Stankovića, Davorina Jenka, Stevana Stojanovića Mokranjca i Josifa Marinkovića. Pojavljuju se novi kompozitori Stanislav Binički, Petar Konjović, Stevan Hristić i Miloje Milojević. Oni su svojim radom i stvaralaštvom obeležili prvu polovinu XX veka.
Stanislav Binički (1872-1942) bio je značajan kao kompozitor, dirigent i pedagog. Osnovao je prvi simfonijski orekstar u Srbiji - Beogradski vojni orkestar 1899. Godine i ansambl Muzika kraljeve garde 1920. godine. Bio je direktor i dirigent Beogradske opere. Njegovo najpoznatije delo je, prva u srpskoj muzikci, opera Na uranku, sa elementima narodne muzike. Poznat je i po tome što je za svoje kompozicije koristio folklorne motive. Pisao je muziku za pozorišna dela, kao i horske kompozicije duhovnog i svetovnog karaktera. Posebno mesto zauzimaju njegove solo pesme. Pisao je brojne kompozicije za vojne duvačke orkestre: Uvertire iz mog zavičaja, ciklus narodnih pesama u obradi Na liparu, ciklusa Pesme iz Južne Srbije i Mijatovke, vojnih marševa Na Drinu i Paradni marš. U njegovom rodnom mestu, Jasika kod Kruševca, svake godine se održava muzička manifestacija Dani Stanislava Biničkog.
Petar Konjović (1883-1970) je bio srpski kompozitor klasične muzike. Pisao je i kamernu muziku, a posebno se izdvajaju njegove solo pesme. Inspiraciju je nalazio u folkloru, bio je okupiran vokalnom muzikom. Tako je i stvarao vokalna i vokalno-instrumentalna dela. Napisao je pet opera: Ženidba Miloša Obilića, Koštana, Knez od Zeteׅ, Seljaci i Otadžbina. Napisao je Jadranski kapričo za violinu i orkestar, simfonijsku poemu Makar Čudra, dva gudačka kvarteta i najznačajnije delo, Simfonijski triptihon koji je sastavljen iz intrumentalnih delova iz opere Koštana. Bio je horovođa i nastavnik u Zemunu, a kasnije je predavao u Srpskoj muzičkoj školi u Beogradu (danas Muzička škola Mokranjac). Bio je direktor Opere u Zagrebu, upravnik pozorišta u Osijeku, Splitu, Novom Sadu i Zagrebu. Predavao je na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Bio je član Srpske akademije nauka i umetnosti i upravnik Muzikološkog instituta.
Stevan Hristić (1885-1958) je bio srpski kompozitor, dirigent, pedagog i muzički pisac. Istaknuti je predstavnik pozno romantičarske stilske orijentacije u srpskoj muzici prve polovine XX veka. Napisao je operu Suton, balet Ohridska legenda, oratorijum Vaskrsenje, više orkestarski kompozicija, dela iz oblasti duhovne muzike Liturgija i Opelo posvećeno poginulima u Prvom svetskom ratu, scensku muziku za pozorišne komade Seljančice i Čučuk Stana, Simfonijsku fantaziju za violinu i orkestar, Rapsodiju za klavir i orkestar, kao i horske kompozicije Jesen, Dubrovački rekvijem i kamernu vokalnu liriku Bila jednom ruža jedna, Lastavica... Stvorio je muzički jezik koji je bio mešavina folklorskih uticaja i poznoromantičarskih, impresionističkih i verističkih elemenata u melodiji, harmoniji i istrumentaciji. To je učinio da njegova muzika bude slušljiva, bliska i pristupačna širokoj publici i da na nju snažno ostavi utisak.
Miloje Milojević (1884-1946) bio je srpski kompozitor, muzikolog, muzički kritičar, folklorista i pedagog. Zajedno sa Konjovićem i Hristićem predstavlja generaciju kompozitora koja je u srpsku muziku unela moderne stilove i visok kompozicionotehnički nivo. Solo pesma i klavirska minijatura su dva glavna područja njegovog rada, a dao je značajne doprinose horskoj i kamernoj muzici. Pisao je pesme i zbirke Pred veličanstvom prirode, Komponovao je Plave legende, dela za klavir, zbirke narodnih melodija, simfonijske poeme, kompozicije za simfonijski orkestar, kamernu muziku za gudačke kvartete, sonate, kao i balet Sobareva metla.
Aleksandra Đokić
NAJSTARIJI HOR U SRBIJI
Prvo beogradsko pevačko društvo je najstariji hor u Srbiji. Osnovan je na praznik Sv. Vasilija Velikog, 14. januara 1853. godine u Beogradu. Od pevačkog društva koje je osnovala grupa građana hor je prerastao u istinsku nacionalnu instituciju.
Tradicija Prvog beogradskog pevačkog društva duga je punih 165 godina, što ga čini najstarijom muzičkom institucijom u Srbiji. Na čelu ovog hora stajali su velikani poput Stevana Stojanovića Mokranjca, Kornelija Stankovića, Josifa Marinkovića, Davorina Jenka, Stanislava Biničkog, Koste Manojovića, Miloja Milojevića, Stevana Hristića, Aleksandra Vujića, Bojana Suđića, Divne Ljubojević i mnogih drugih istaknutih umetnika. Značaj Društva u negovanju srpske kulturne baštine je toliki da ga mnogi izjednačavaju sa doprinosom Matice srpske ili Narodnog muzeja.
Prvo beogradsko pevačko društvo odigralo je jednu od glavnih uloga u rađanju i sazrevanju srpske muzičke scene. Sve do sredine 19. veka srpska muzika se zasnivala isključivo na crkvenom pojanju, narodnom pevanju i sviranju, koji su se usmenim putem prenosili s kolena na koleno. Tek će razvoj građanstva i moderne srpske države doneti procvat muzičkog izvođaštva i stvaralaštva.
Hor je isprva bio osnovan kao muški hor radi zabave. Horovođa je bio Milan Milovuk, a na repertoaru hora nalazila su se samo jednostavnija dela inostranih autora. Sa dolaskom Kornelija Stankovića na kormilo Društva, dolazi i do promene kursa. Pod Stankovićevom palicom, Društvo se u potpunosti okrenulo izvođaštvu i stvaralaštvu sa narodnim obeležjem. Ujedno, to je predstavljalo krunu Stankovićevog dugogodišnjeg rada na prikupljanju, harmonizaciji i stilizovanju srpskih narodnih i crkvenih napeva. Stankoviću, koji je već tada bio prepoznat kao muzički Vuk Karadžić, rukovođenje ovim horom u velikoj meri je pomoglo u afirmaciji i popularizaciji nacionalnog stila. Uvođenjem u hor mladih pevača koji su se obučavali i pripremali za pristupanje velikom horu, Stanković je postavio i temelje muzičkom prosvećivanju.
Decenijama nakon smrti Kornelija Stankovića, Društvo nije menjalo kurs koji je on postavio. Na predlog samog Stankovića, nakon njega kormilo hora je preuzeo Davorin Jenko, slovenački kompozitor prepun patriotizma i slovenskog duha. Budući da je uglavnom komponovao scensku muziku i da je postao dirigent Kraljevskog srpskog narodnog pozorišta, Jenko je u nekoliko navrata napuštao mesto horovođe. To je stvaralo velike probleme Društvu koje je kontinuitet održavalo dovođenjem nekih manje afirmisanih dirigenata kao privremenih rešenja.
Budući da je rad hora igrao značajnu ulogu u očuvanju nacionalnog identiteta, Društvo je steklo duboku naklonost srpskog dvora. Počev od vladavine kneza Mihaila konstantno je bilo pod pokroviteljstvom Krune. Pevajući na bogosluženjima Društvo je steklo blagonaklonost i mitropolita Srbije Mihaila, te je i on postao dobrotvor Društva. Nakon stvaranja crkvenog odseka 1896. godine i Srpska pravoslavna crkva postaje pokrovitelj Društva i to ostaje sve do današnjih dana.
Na čelo hora 1881. godine dolazi Josif Marinković, horovođa i kompozitor zaslužan za veliki izvođački napredak Društva, ali i procvat srpske horske muzike. Tokom svog boravka na čelu hora, Marinković je napisao i izveo mnoga svoja značajna horska dela, uključujući i Kola, koja se smatraju pretečom Mokranjčevih Rukoveti. Takođe, tokom svog rada u Društvu Marinković je postavio temelje novom, do tada u srpskoj muzici neviđenom žanru – kompozicijama za mešoviti hor i klavir. Iako je pod Marinkovićevom palicom hor značajno napredovao, zlatno doba Društva i srpske muzike uopšte tek je usledilo.
Stevan Stojanović Mokranjac je u Društvo došao još kao gimnazijalac, 1875. godine. Prepoznavši u njemu veliki potencijal, Društvo je učinilo sve što je bilo u njegovoj moći kako bi se mladom Mokranjcu obezbedila stipendija za školovanje u inostranstvu. Ova investicija se Društvu višestruko isplatila. Po povratku u Srbiju 1887. godine Mokranjac postaje dirigent hora i na tom mestu ostaje sve do pred kraj svog života. Većinu svojih dela Mokranjac je premijerno izveo upravo sa Prvim beogradskim pevačkim društvom. Imajući na raspolaganju hor visokih izvođačkih mogućnosti, veliki kompozitor je mogao „da se razmaše“ i iskaže sav svoj raskošni talenat. Pod okriljem Društva, Mokranjac je 1899. godine osnovao Srpsku muzičku školu u Beogradu, prvu muzičku školu u Srbiji.
Tokom Mokranjčevog skoro tridesetogodišnjeg boravka na čelu hora, Društvo je dostiglo svoj zenit. Pod njegovom palicom hor je nastupao šrom zemlje i u inostranstvu. Carigrad, Atina, Solun, Sofija, Budimpešta, Berlin, Kijev, Moskva, Petrograd samo su neki od gradova po kojima je Društvo pronosilo slavu srpske kulture. Aplaudirali su knjaževi, kraljevi, carevi, sultani, ali i sirotinja. Ove impresivne turneje predstavljale su i svojevrsne diplomatske misije od velikog značaja za srpski narod.
Pred kraj Mokranjčevog života, u radu i rukovođenju Društvom, pomagali su mu budući velikani domaće muzičke scene, Stanislav Binički i Miloje Milojević. Prvi svetski rat i Mokranjčeva smrt 1914. godine, predstavljali su kraj zlatnog doba Društva.
Ipak, Društvo je nastavilo da hrabro ispunjava svoju misiju i po završetku rata. Pod rukovodstvom Stevana Hristića, Koste Manojlovića i Predraga Miloševića hor je dosegao zavidan izvođački nivo i uspešno održao svoj visoki položaj u muzičkom svetu tadašnje Jugoslavije. Nakon što je na smotri horova u Budimpešti 1937. godine osvojilo prvu nagradu, Društvo je važilo i za jedan od najboljih horova na svetu toga vremena.
Međutim, društvene prilike u posleratnoj Jugoslaviji nisu išle na ruku Društvu. Komunistički režim nije imao sluha za građanske institucije, te je Društvo zapalo u višedecenijsku krizu. Izgubivši Krunu kao pokrovitelja, Društvo se našlo u okrilju Srpske pravoslavne crkve, koja je i sama bila marginalizovana. Pevajući uglavnom na bogosluženjima u Sabornoj crkvi, hor je počeo da se sa njom i identifikuje, pa se u javnosti sve češće pominje kao Hor Saborne crkve. Javni koncerti vezivani su uglavnom za jubileje Društva.
Povratak na veliku muzičku scenu Društvo je doživelo pod upravom Vladimira Milosavljevića, u poslednje dve decenije 20. veka. Tada je hor nastupao po mnogim gradovima Zapadne i Severne Evrope, ali i u Moskvi, na proslavi hiljadugodišnjice pravoslavlja u Rusiji, i to kao jedini strani hor.
Društvo je nastavilo sa umetničkim usponom i u novom milenijumu. Horom sa velikim uspehom upravlja Svetlana Vilić, dirigent rodom iz Sankt Petersburga. Pod njenom palicom hor je ostvario izuzetno zapažene nastupe na prestižnim festivalima i u mnogim gradovima zemlje, regiona i Evrope.
Tokom 165 godina svog postojanja, Društvo je u velikoj meri odredilo tok muzike na ovim prostorima. Pišući svoju, Društvo je pisalo i istoriju celokupne srpske muzičke umetnosti. Nadajmo se da će i budućnost ovog čuvara srpske duhovnosti biti blagorodna poput njegove prošlosti.
Anja Ivanović
KORNELIJE STANKOVIĆ - PRVI SRPSKI ŠKOLOVANI MUZIČAR
Kornelije Stanković je srpski kompozitor i melograf. Rođen je u Budimu (deo današnje Budimpešte koji su nekada naseljavali Srbi) 1831. godine u kojoj je i umro 1865. godine.
Prvi srpski melograf i školovani kompozitor, učio je osnovnu školu u Aradu a srednju u Segedinu i Budimpešti, gde je započeo i muzičke studije. Godine 1850. nastavio je školovanje u Beču. Osim klavira izučavao je i muzičko-teorijske discipline, harmoniju i kontrapunkt. U kontaktima sa Vukom Karadžićem i Brankom Radičevićem, koji su u to vreme takođe živeli u Beču, kao i sa drugim naprednim ljudima sa kojima se viđao u kući ruskog prote Rajevskog, iskristalisala se romantičarsko-nacionalna idejna orijentacija i estetsko opredeljenje da se umetničko stvaralaštvo mora zasnivati na temeljima narodne umetnosti.
U grčkoj crkvi u Beču 1852. godine prvi put je izvedena njegova Liturgija za mešoviti hor, koju je on posvetio pančevačkom Crkvenom pevačkom društvu. Tom prilikom Stanković je sam dirigovao horom, sastavljenim od operskih pevača, a liturgiju je služio patrijarh Josif Rajačić.
Po završetku petogodišnjih studija došao je u Sremske Karlovce, gde je u periodu od 1855. do 1857. beležio, proučavao i harmonizovao srpsko narodno crkveno pojanje. Na temelju tog melografskog rada ustanovljeno je takozvano Karlovačko crkveno pojanje, koje je Stanković javno prikazao na duhovnim koncertima u Beču, u sali Muzičkog društva.
Putovao je po Vojvodini i Srbiji nastupajući na koncertima kao pijanist i beležeći u raznim krajevima mnoge narodne melodije. Od 1863. je živeo u Beogradu i radio kao dirigent Beogradskog pevačkog društva. Kao dirigent i horovođa naročitu pažnju je poklanjao horskim delima iz nacionalnog i slovenskog repertoara i svetovnim i duhovnim pesmama nastalim u narodu koje je sam harmonizovao, postavivši na taj način temelje nacionalnom muzičkom stilu.
Njegove horske obrade sadrže karakteristike narodnih napeva. Za tadašnju muzičku praksu u Srbiji to je značilo velik napredak i putokaz. Većina njegovih vokalnih kompozicija sastoji se od obrada i harmonizacije narodnih, svetovnih i duhovnih melodija: 6 zbirki Srpskih narodnih pesama, Oj, za gorom, Šta s’ ono čuje, Car vezira, Srpsko crkveno karlovačko pojanje... Znatno je manji broj njegovih originalnih horskih kompozicija kao što su: Crnogorac Crnogorki, Evo desnice verne, Himna Srbije i dve Liturgije. Nekoliko kompozicija za klavir, kao što su varijacije za klavir na teme popularnih pesama Tavna noći i Što se bore misli moje i horovi iz muzike za dramu Srpski hajduci upotpunjuju Stankovićev stvaralački opus. Izuzetno cenjen među savremenicima, bio je počasni član više pevačkih društava u Srbiji i regionu. Odlikovan je austrijskom Zlatnom medaljom i ruskim ordenom Sv. Stanislava.
Marko Jašarević
NAJZNAČAJNIJA KULTURNA INSTITUCIJA SRBIJE
Narodno pozorište u Beogradu se nalazi na Trgu republike, na uglu Vasine i Francuske ulice, u samom centru grada. Osnovano je 1868. godine, a u sadašnju zgradu, na mestu tadašnje Stambol kapije, uselilo se 1869. godine. U okviru njega funkcionišu umetničke jedinice Opera, Balet i Drama, a predstave se odigravaju na Velikoj sceni i Sceni „Raša Plaović”. Danas predstavlja jednu od najreprezentativnijih i najznačajnijih kulturnih institucija Srbije.
Od samih početaka rada Narodnog pozorišta kao dramskog teatra, postojala je tesna veza sa muzičkom umetnošću. Instrumentalna i vokalna muzika bile su sastavni deo mnogih predstava, a običaj je bio i da se pojedine numere izvode publici između činova, odnosno između dva ili tri kraća komada koja su izvođena kao celovečernji program. Često su u tim prilikama izvođene uvertire i drugi odlomci iz popularnih operskih i operetskih partitura. Ubrzo se razvija takozvana Muzička grana Narodnog pozorišta u Beogradu, koja je omogućila da se već 21. oktobra 1882. na scenu postavi Vračara, čarobna opereta u tri čina Davorina Jenka. Orkestar je delom bio sačinjen od članova pozorišta, a delom od članova Vojne bande, dok su role uglavnom pevali glasom i muzikalnošću nadareni glumci, uz ponekog gosta iz Zagreba, Pešte i drugih bližih evropskih umetničkih centara.
Tokom ovog perioda koji je zapravo prethodio, nastala je i izvedena, 20. decembra 1903, prva nacionalna opera Na uranku Stanislava Biničkog, za koju je libreto napisao Branislav Nušić. Povremena postavljanja manjih operskih i operetskih komada nastavljaju se sve do 24. aprila 1913. godine, kada je premijeru doživela prva celovečernja opera, Verdijev Trubadur. Taj datum neki smatraju momentom osnivanja Opere. Međutim, ovaj značajni korak u istoriji Narodnog pozorišta je odložio Prvi svetski rat.
Ipak, osnivanje Opere je omogućio tek pomenuti priliv umetnika iz SSSR-a, među kojima je bilo i školovanih operskih pevača, te se danas smatra da je Opera Narodnog pozorišta otpočela svoju samostalnu delatnost 1919. godine. Prva predstava novoformiranog ansambla bila je premijera Pučinijeve Madam Baterflaj, 11. februara 1920. godine, pod muzičkim vođstvom prvog direktora operskog sektora, Stanislava Biničkog. Međuratni period razvoja operskog stvaralaštva u nas karakteriše ono što danas nazivamo klasičnim, uglavnom italijanskim repertoarom, koja su se našoj sceni često nalazila ubrzo posle svetskih premijera: najpre dela Đuzepea Verdija koji je uvek bio kod publike najomiljeniji, Rosinija, zatim Pučinija i drugih verista, te Bizea, Masnea, Sen-Sansa, zatim ruskih kompozitora (Čajkovski, Rimski-Korsakov, Musorgski, Borodin) i drugih slovenskih autora Dvoržak, Smetana. Činjeni su i pokušaji sa nemačkim repertoarom, ali on je, nekako, uvek nailazio na manje oduševljen prijem kod publike i predstave su se na repertoaru zadržavale kratko (Ofenbah, Guno, Vagner, Mocart, Betoven); izuzetak čini Štrausova opereta Slepi miš koja je sve do naših dana uvek rado gledana i slušana.
Svih tih godina između dva velika rata, u operskim predstavama Narodnog pozorišta često su gostovali inostrani umetnici, dirigenti i solisti, među kojima su bila i imena kao Pjetro Maskanji, Nikolaj Čerepnjin, Fjodor Šaljapin... a slobodno se može reći da su umetnici milanske Skale bili redovni gosti Beograda. Bila su to pojedinačna gostovanja, ali neretko je dolazila i cela solistička podela, kako bi igrala predstave uz pratnju našeg hora i orkestra. Činjeni su i, ponekad veoma uspešni, pokušaji stvaranja nacionalnog operskog repertoara. Najviše uspeha su imali Petar Konjović (Ženidba Miloševa ili Vilin veo, Knez od Zete, Koštana), Stevan Hristić (Suton), Petar Krstić (Zulumćar). U ovom periodu zapaženi su brojni dirigenti među kojima je bio i Stevan Hristić.
S početka u ansamblu preovlađuju ruski pevači (Ksenija Rogovska, Sofija Drausalj, Evgenija Valjani, Lav Zinovjev, Pavle Holotov, Boris Popov...), ali primat vremenom preuzimaju naši solisti koji su se školovali u Pragu, Beču, Parizu i drugim evropskim muzičkim centrima: Anita Mezetova, Bahrija Nuri-Hadžić, Zdenka Zikova, Melanija Bugarinović, Jelena Lovšinska, Nadežda Stajić, Kornelija Ninković Grozdano, Zlata Đunđenac, Josip Rijavec, Vladeta Popović, Aleksandar Marinković, Slobodan Malbaški, Dušan Đorđević, Krsta Ivić, Milan Pihler, Stanoje Janković, Nikola Cvejić, Žarko Cvejić, Vasilije Šumski, Branko Pivnički.., od kojih su neki napravili i zavidne internacionalne karijere.
Hor i Orkestar su nastali od članova predratne Muzičke grane, kojima su se pridružili ruski emigranti kao i pevački i instrumentalni kadar beogradskih pevačkih društava i drugih muzičkih sastava. Jedno vreme Orkestar Narodnog pozorišta je nastupao i kao Beogradska filharmonija, dok se nisu oformila dva nezavisna orkestra. Odmah posle Drugog svetskog rata, dirigent Oskar Danon (mladi doktor muzikologije sa diplomom čuvenog Karlovog univerziteta u Pragu) postaje direktor Opere i zasniva repertoarsku politiku na provereno kod publike omiljenom italijanskom repertoaru, ali i na ruskim i drugim slovenskim klasicima kao i domaćem stvaralaštvu – prepoznajući u ovim delima mogućnost za međunarodnu afirmaciju našeg ansambla, u čemu se nije prevario. Razdoblje započeto uspešnim gostovanjem opere Boris Godunov Modesta Musorgskog u Švajcarskoj u okviru koncertnog ciklusa Klubhaus i snimanjem na gramofonske ploče sedam kapitalnih opera ruskih kompozitora za diskografsku kompaniju DECCA 1954, naziva se „zlatnim periodom” beogradske Opere. Narednih decenija nižu se gostovanja koja izazivaju oduševljenje publike u evropskim i svetskim operskim kućama i festivalima našim dirigentima, rediteljima, solistima, Horu, Orkestru...
Beogradska publika je posle Drugog svetskog rata imala prilike da na svojoj sceni vidi i čuje brojne vrhunske gostujuće umetnika, među kojima se naročito ističu dirigenti Hans Svarovski, Nino Verki, Kornel Trailesku, Samo Hubad, te solisti Ana Mofo, Mičiko Sunahare, Jelena Obrascova, Đusi Bjerling, Mario del Monako, Đuzepe di Stefano, Franko Koreli, Plasido Domingo, Umberto Borsa, Tito Gobi, Nikolaj Đaurov, Lučano Pavaroti i mnogi drugi. A mnogi naši istaknuti solisti i dirigenti su bili i jesu, rado viđeni gosti na inostranim scenama, od Skale do Metropolitena.
Na početku, u sastavu Opere, se formira i Balet. Baletska trupa bila je u početku mala, a njena uloga ograničera je na izvođenje baletskih delova u operama.
Dolaskom Jelene Poljakove za šefa Baleta 1922. godine, izvode se već 1923. godine i prve samostalne baletske predstave: Šeherezada (Nikolaja Rimskog-Korsakova), Silfide (Frederika Šopena), a izvan repertoara Narodnog pozorišta i prvi pokušaj domaćeg, modernog baleta Le Balai du valet sa muzikom Miloja Milojevića na libreto Marka Ristića.
Sistematski rad i angažman niza baletskih umetnika omogućio je vremenom veći broj umetnički uspelih samostalnih baletskih predstava. Baletski repertoar do Drugog svetskog rata obuhvata, između ostalog balete: Kopelija (Leo Delib), Labudovo jezero, Začarana lepotica (Petar Iljič Čajkovski), Žizela (Adolf Adam), Žar-ptica, Petruška (Igor Stravinski), Dafni i Kleo i Bolero (Moris Ravel, Ohridska legenda I čin (Stevan Hristić)… Balet je gostovao i u inostranstvu.
Pred Drugi svetski rat igrač i pedagog Lujo Davičo formira grupu igrača od napredne studentske omladine i omladinske sekcije Ženskog pokreta. Ova grupa nastupala je na koncertima, a prestala je da radi početkom rata. Mnogi njeni članovi su učestvovali u ratu, a neki su i poginuli kao borci. U tek oslobođenom Beogradu, krajem 1944, beogradski balet i baletsku školu obnovili su Đorđe Skrigin, Anika Radošević, Marina Olenjinai, Mira Sanjina.
Posle oslobođelja beogradski balet doživljava u svom razvoju, nov uspon. Baletski ansambl Narodnog pozorišta podmlađivao se darovitim članoviima folklornih grupa kulturno-umetničkih društava i odličnim učenicima Državne baletske škole iz klase M. Jovanovića i Nine Kirsanove.
Kristina Milovanović
*Naslov teksta o Josifu Šlezingeru preuzet je sa linka https://osetisrbiju.rs/josif-slezinger/
Comments